Phân loại rác thải tại nguồn, xử lý rác thải... luôn là đề tài "nóng" tại các đô thị lớn cũng như khu vực nông thôn, bởi quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa đang diễn ra nhanh - mạnh mẽ.

Không chỉ vậy, việc xả rác bừa bãi cũng khiến bộ mặt đô thị trở nên nhếch nhác, do sự thiếu ý thức của một bộ phận không nhỏ người dân. Mặc dù, đã đẩy mạnh tuyên truyền hướng dẫn thực hiện phân loại rác thải từ nguồn... nhưng tất cả vẫn phải trông chờ vào sự ý thức của mỗi người dân, cũng như sự vào cuộc quyết liệt từ cơ quan chức năng.

Thói quen khó bỏ! 

Do thói quen, việc phân loại rác thải sinh hoạt đối với người dân vẫn là điều xa lạ. Người dân vẫn thường thu gom tất cả rác thải cho vào túi và vứt thẳng vào thùng rác chung hoặc ném bừa bãi ngoài đường. Nhưng cũng cần phải nói rằng, các đơn vị làm dịch vụ thu gom, vận chuyển rác cũng chưa thể phân loại rác hoặc có phân loại thì cũng chưa hoàn toàn triệt để.

Đối với các đơn vị làm dịch vụ môi trường, xe vận chuyển rác đều không có ngăn để phân loại rác hữu cơ hay rác khó phân hủy, tất cả rác thải được đổ vào thùng. Duy nhất bên hông xe là chiếc balo được các công nhân cột lại để lượm nhặt chai nhựa, hộp nhựa, bìa carton. Quy trình tiếp theo là đưa đến điểm tập kết, đưa lên xe và một mớ hỗn độn rác được ép thành một khối chở đi, kết thúc một quy trình thu gom và không hề có công tác phân loại. Điểm đến cuối cùng của rác là các bãi rác chôn lấp, số ít được đốt thải.

Tại các khu chung cư - nơi mà số lượng người dân tập chung cao và mỗi ngày có đến hàng ngàn kg rác thải ra môi trường cũng tương tự. Theo bà Phương Thảo đang công tác tại Công ty HDMon Holdings - chủ đầu tư chung cư The Zei (quận Nam Từ Liêm) cho hay: “Chung cư chưa có quy định về phân loại rác thải, BQL chỉ nhắc nhở người dân bỏ rác đúng nơi quy định, phân loại rác thải. Dù có thùng rác phân loại hữu cơ và vô cơ nhưng ít có ai thực hiện”.

Theo báo cáo "Nghiên cứu Thị trường cho Việt Nam - Cơ hội và rào cản đối với tuần hoàn nhựa" được phát hành năm 2021 do IFC và Ngân hàng Thế giới công bố, mỗi năm, khoảng 3,9 triệu tấn rác thải nhựa được tiêu thụ tại Việt Nam. Trong số này, chỉ 1,28 triệu tấn (33%) được thu gom tái chế, còn lại tới 2,62 triệu tấn nhựa bị thải bỏ, lãng phí tương đương từ 2,2 - 2,9 tỷ USD mỗi năm. Nhìn vào những số liệu thực tế này, chúng ta không thể nào lường trước được tác hại nghiêm trọng của việc không phân loại rác đầu nguồn đã ảnh hưởng đến môi trường như thế nào. 

Trong rác thải sinh hoạt (RTSH), có đến 60% là số chất thải rắn sinh hoạt khiến cho việc xử lý rác thải gặp nhiều khó khăn. Do đó nếu việc phân loại rác được áp dụng ngay từ ban đầu thì việc xử lý đến công đoạn tái chế về sau sẽ giảm thiểu được nhiều thời gian, công sức và chi phí. Tuy nhiên, như thực tế, vấn đề phân loại, thu gom, và xử lý RTSH vẫn gặp nhiều hạn chế. 

Trước thực trạng đó, Nhà nước đã có các quy định và chế tài xử phạt cho các hành vi không phân loại rác, thu gom rác thải.  

Ý thức nằm ở “quy định” 

Luật đã có nhưng để triển khai đưa vào đời sống thì cần phải có sự can thiệp của các cơ quan chức năng và ý thức tự giác của từng người dân. 

Có mặt trên đường Đại Cồ Việt (Quận Hai Bà Trưng,TP Hà Nội) vào lúc 23 giờ đêm, dòng xe cộ vẫn nhộn nhịp qua lại, chúng tôi gặp chị Nhung - công nhân vệ sinh môi trường, chị cho biết: “Ý thức người dân vẫn rất kém, dù có các thùng rác tại các khu tập kết nhưng đa số người dân vẫn để rác bừa bãi, không phân loại và để chồng chất ứ đọng tại các ngõ ngách làm công việc của các chị rất vất vả và luôn trong tình trạng quá tải”. 

Việc vứt rác không dừng lại ở lòng lề đường, vỉa hè, mà bất chấp cả các nội quy, quy tắc ứng xử của chung cư, một số người vẫn thản nhiên ném rác từ các tầng cao xuống đường hoặc khu vực giếng trời chung.  

Dạo quanh một vòng các khu chung cư thuộc quận Đống Đa (TP Hà Nội), Pháp luật Plus đã có cuộc trao đổi nhanh với anh Quyết - nhân viên vệ sinh chuyên thu gom rác thải của chung cư An Bình (Quận Đống Đa), anh chia sẻ: “Mỗi tầng các khu chung cư đều có phòng chứa rác phân loại ra hai thùng riêng biệt đựng rác vô cơ và hữu cơ mà một số người cứ thấy thùng nào mở nắp là quăng hết vào thậm chí còn chả thèm đóng cửa làm bốc mùi hôi thối khiến công việc phân loại rác của chúng tôi càng khó khăn hơn”. 

Để giải quyết bài toán phân loại và xử lý rác thải, điều quan trọng bây giờ chính là vận động người dân tham gia bảo vệ môi trường bằng việc phân loại rác và thu gom đúng nơi quy định. Đặc biệt là áp dụng các quy định pháp luật để xử lý hành vi phân loại xả rác bừa bãi, gây ô nhiễm môi trường công cộng. 

Bàn về giải pháp, bà Bùi Thị An – nguyên Đại biểu Quốc hội khoá XIII, nguyên Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ & Môi trường của Quốc hội cho rằng: “Phân loại rác đầu nguồn là vô cùng quan trọng. Vì vậy, đầu tiên là phải giáo dục, tuyên truyền nhân dân có ý thức phân loại rác thải từ đầu nguồn; Tạo điều kiện, nhân lực thu gom, chỗ tập kết cũng riêng, và tái chế nguồn nhân lực để thực thi, trong quá trình vận chuyển từ dân ra chỗ thu gom rác, tạo điều kiện về cơ chế chính sách, hỗ trợ những người tái chế về đất đai, thuế để cho họ tái chế được những cái này”.

Green Life - một dự án về môi trường khuyến khích người dân phân loại rác tại nguồn. Đánh giá cao những điểm mới trong bộ Luật BVMT có hiệu lực từ 1/1/2022 này, tuy nhiên, việc thực hiện của người dân còn chưa phổ biến. Việt Nam hiện nay vẫn phải nhập khẩu rác thải tái chế mà điều này chúng ta có thể thực hiện được. 

Vì vậy, Green Life đã có những giải pháp: “Tổ chức có các hoạt động khuyến khích mô hình thực tế đổi rác lấy quà theo quý. Rác tái chế khi được thu gom sẽ được gửi tới các công ty, xí nghiệp phục vụ cho sản xuất”. 

Những thông tin, hình ảnh trên được truyền tải với mong muốn kêu gọi, tuyên truyền mọi người thực hiện các quy định phân loại rác thải qua đó truyền tải thông điệp bảo vệ môi trường sống xanh - sạch - đẹp. Việc phân loại rác thải từ nguồn là hành động cấp thiết không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn phục vụ cho công tác sản xuất tái chế hiện nay. 

Công tác xử lý rác thải sau phân loại

Các loại rác thải sau khi được phân loại cụ thể sẽ được thu gom và vận chuyển tới những nơi tập kết khác nhau.

Nhóm chất thải rắn sinh hoạt tái chế, gồm các thành phần: Giấy vụn, nhựa các loại, kim loại,... Bỏ chung vào túi, đồ đựng chất thải rắn tái chế tại hộ gia đình sẽ được giao cho công nhân thu gom rác tái chế của địa bàn theo đúng giờ để vận chuyển đến các cơ sở tái chế, tái sử dụng.

Nhóm chất thải rắn nguy hại: gồm các thành phần pin, ắc quy, bóng đèn, mạch điện hỏng, chai lọ đựng hóa chất,… Sẽ được mang đến điểm thu gom tập trung theo quy định và đưa tới các nhà máy xử lý có chức năng.

Nhóm chất thải rắn còn lại: từ sinh hoạt trong gia đình, nấu ăn: rau củ quả thải bỏ, đồ ăn dư thừa, hư hỏng, các loại khác, … sẽ có các cách xử lý khác nhau.

Các loại rau củ quả, thức ăn thừa hãy vắt kiệt nước để giảm khối lượng và thu gom lại để đưa đến các cơ sở cái chế phục vụ cho chăn nuôi, trồng trọt.

Với các đồ sành sứ thủy tinh bị vỡ có thể nghiền nát mang đi làm các nguyên vật liệu xây dựng: xi măng, thủy tinh; Các loại túi nilon, bao bì, vỏ hộp xốp, … có thể xử lí làm sạch và tái sử dụng.

Tã bỉm, băng vệ sinh đã qua sử dụng triển khai xử lý chôn lấp, đốt để phân hủy; Các loại vải sợi, quần áo, dép cũ thu gom để tái sử dụng.